یکی از موضوعات مهم در امر آموزش و پرورش ، شیوه مدیریت و رهبری  می باشد . مدیریت عبارت است از :

 "هنر اداره یک سازمان یا نهاد به نحو احسن "

    مدیرت آموزشی عبارت است از :

    "ایجاد زمینه و فراهم ساختن وسیله ای برای بکارگیری استعدادهای فراگیران و تحکیم بخشیدن به روابط انسانی و اتخاذ روش و تعیین خط مشی اصولی در کلیه امور برای بارور ساختن هدفهای تربیتی ."

 

فصل اول

مهارت های مدیریت در کلاس

    مدیریت عبارت است از عمل تأثیر گذاری بر افراد به طوری که از روی میل و علاقه برای هدفهای گروهی تلاش کنند . مدیر آموزشی کسی است که دیگران را از لحاظ افکار ، احساسات ، رفتار و کردار تحت تأثیر قرار دهد و در انجام دادن وظایف آموزشی و تربیتی آنها را یاری کند .

    مدیران مربی باید دارای مهارت های ذیل باشند :

          1- توانایی در نتیجه و تحلیل راههایی که از طریق آن بتوان عملکرد و تواناییهای فراگیران را بهبود بخشید . در این زمینه مربی با نظارت همه روزه در کارهای عملی فراگیران ، عملکرد آنها را اعتلا می بخشد .

          2- مربیان نباید فراگیران را تنها به عنوان شنونده در کلاس تلقی کنند بلکه باید به شخصیت آنها احترام بگذارند . اگر فراگیر به عنوان یک انسان  منحصر به فرد مورد توجه قرار گیرد عملکرد بهتری از خود نشان می دهد .

          3- توانایی در ایجاد محیطی سازگار . مربی باید هر نوع مانع موجود بر سر راه پیشرفت فراگیر را از میان بردارد و برای او محیطی ایجاد نماید که عملکرد او را بهبود بخشد . در این مورد مدیریت کلاس می تواند اقدامات ذیل را انجام دهد :

    الف- ایجاد محیطی که فراگیران بتوانند در آن به راحتی ابراز نظر کنند .

    ب- تشویق و ترغیب فراگیران .

    ج- ایجاد شرایطی که فراگیران بتوانند به راحتی مسائل را یاد بگیرند و توجه لازم را کسب کنند .

 

شیوه های مدیریت در کلاس

   -  مدیریت سرکوبگرانه در کلاس :

    در این شیوه مدیر کلاس خواستار اجابت بی چون و چرای فراگیران است و  معتقد است که هر چه او در کلاس می گوید درست است و همه باید آن را انجام دهند و سؤالی نکنند .

   -  مدیریت آمرانه در کلاس :

    در این شیوه مدیر کلاس فراگیران و کارآموزان را در یک مسیر قرار می دهد یعنی سعی دارد فراگیران را در راستای یک دیدگاه بسیج کند تا به نتیجه لازم در کلاس برسد .

    - مدیریت پیوند گرا در کلاس

    در این شیوه مدیر کلاس تعهدات ، قید و بندها و هماهنگی های عاطفی بین فراگیران در کلاس ایجاد می کند . به نظر این مدیران ؛ کارآموزان و فراگیران مهمترین عامل پیشرفت کشور به شمار می روند و باید در تعلیم و تربیت و آموزش آنها نهایت دقت را به کار برد .

    - مدیریت دموکراتیک در کلاس

    در این شیوه مدیر کلاس سعی می کند یک نوع همکاری و توافق در بین کارآموزان وفراگیران را از طریق مشارکت دادن درحل مسائل و اظهار نظردر مورد موارد تدریس شده درکلاس به وجود آورد تا کلاس آموزش پرمحتواتر و مؤثرتر باشد. 

-        مدیریت مربیگری در کلاس

    در این شیوه مدیر کلاس کار آموزان و فراگیران را برای آینده پرورش می دهد   او فرصتی فراهم می آورد تا فراگیران و کار آموزان جدید ترین تکنولوژی و اطلاعات را فرا گیرند .

 

    مهارتهای مورد نیاز در مدیریت کلاس

    - چرا کاری که از فراگیران می خواهیم انجام نمی دهند ؟

    یکی از مشکلات مدیران آموزشی آن است که فراگیران و کار آموزان گاهی اوقات کاری که بر عهده آنها گذاشته شده است را انجام نمی دهند ، مثلاً درس نمی خوانند و یا تکالیف خود را انجام نمی دهند . و مدیران کلاس فکر می کنند که آنها نافرمانی کرده اند ؛ در حالیکه علل دیگری هم ممکن است وجود داشته یاشد که مانع از انجام گرفتن کار شده است .

    توجه به این عوامل می تواند باعث کاهش رفتارهای نا بهنجار گردد :

1-      فراگیر یا کار آموز هدف از انجام دادن آن کار را نمی داند .

2-      چگونگی انجام دادن آن را نمی داند .

3-      کار را مهم نمی داند .

4-      فراگیر یا کار آموز اولویت در کار را درک نمی کند .

5-      فراگیر یا کار آموز در مقابل انجام ندادن کار ، مجازات نمی شود .

6-      هنگام انجام دادن کار تشویق نمی شود .

7-      فراگیر یا کار آموز توان انجام کار را ندارد .

8-      دارای مشکلات شخصی است .

9-      فراگیر یا کار آموز وسایل لازم برای انجام دادن کار را ندارد .

    - راههای کاهش مقاومت فراگیران

    1- مشارکت دادن در کلاس و تصمیم گیری های کلاسی .

    2- آگاه ساختن فراگیران از مشکلاتی که در صورت انجام ندادن کار بوجود می آید .

    3- تشریح مزایای انجام دادن کار برای فراگیران .

    4- توجیه ضرورت انجام کار برای فراگیران .

 

فصل دوم

نظریه های مدیریت و رفتار کلاسی

-        کلاس درس به عنوان یک سازمان

    الف- دیدگاه مکتب کلاسیک در رفتار کلاسی

    در مدیریت کلاسیک کلاس درس به عنوان یک سیستم نسبتاً بسته در نظر گرفته می شود . دیدگاه صاحبنظران این مکتب این است که مرکز آموزشی و کلاس درس همانند یک ماشین است . بنابراین توجه اندکی به چگونگی کنش و واکنشهای مرکز آموزش و کلاس با محیط های خارجی خود می شود .

    در این مکتب تنها به محتوای درس توجه می شود و خلاقیت و ابتکار و نوآوری فراگیران نادیده گرفته می شود . در این نوع ارتباط کلاسی بهداشت روانی در کلاس به مخاطره می افتد و درک نیازها ، استعداد ها و مشکلات فراگیران به فراموشی سپرده می شود .

    در این مکتب کلاس درس خشک و بسیار کنترل شده است و هدف عمده این کلاس حفظ نظم می باشد . و فراگیران مجبورند که دستورات مدیر کلاس را بدون هیچ گونه سؤالی بپذیرند .

    ب- دیدگاه مکتب نئو کلاسیک در رفتار کلاسی

    در این مکتب که روابط انسانی نیز نامیده می شود ، مدیر کلاس به جای تأکید بر مسائل انضباطی و کنترل شدید به ایجاد ارتباط با فراگیران می پردازد . این نوع سبک رفتاری گاهی مورد سوء استفاده فراگیران قرار می گیرد و فراگیران جو کلاس را بحران زا می نمایند و اگر مدیر کلاس بر موضوعات درسی تسلط کافی نداشته باشد کنترل کلاس درس را از دست می دهد . در این گونه کلاسها هر قدر مدیر کلاس بر موضوع درسی تسلط داشته باشد ، میزان اعتماد به نفس او افزایش می یابد و قادر خواهد بود کنترل کلاس را به دست گیرد .

    مدیران کلاس این مکتب که فردنگر هستند روشی را در مدیریت رفتار کلاسی پیش می گیرند که ضمن برنامه ریزی صحیح به سوی اهداف آموزشی ،  توجه به بهداشت روانی کلاس را از نظر دور نداشته تا فراگیران در فضایی مطلوب به امر یادگیری بپردازند . 

-        مدیریت ترکیبی

     استفاده از هر یک از دو سبک رفتاری وظیفه مداری ( درس نگری ) و رابطه مداری ( فرد نگری ) در کلیه شرایط و همه جا نمی تواند ضامن اثر بخشی رفتار کلاسی مربی باشد . هم عوامل فردی و هم عوامل محیطی نقش عمده ای در ایجاد و بروز ویژگیهای رفتاری دارد . علاوه بر آن باید به موقعیت روحی روانی و شخصیتی فراگیران نیز توجه نمود . عمده ترین شاخص که عامل مورد اخیر را شکل می دهد نوع نگرش مدیر کلاس نسبت به فراگیران یا سبک رفتار کلاسی او می باشد . رفتار مدیر کلاس می تواند ترکیبی از دو نوع سبک رفتار کلاسی باشد.

 

-        نظریه سلسله مراتب نیازها و مدیریت رفتار کلاسی

     سلسله مراتب نیازها توسط روانشناس معروف " ابراهام مازلو " ارائه شده است . مازلو نیازهای انسان را به صورت یک سلسله مراتب به تصویر می کشد که بر حسب اهمیت از پائین ترین پایه تا بالاترین پایه قرار گرفته اند .

    این نیازها بنا به پایه اهمیت عبارتند از :

1-      نیازهای فیزیولوژیک یا جسمانی .

2-      نیازهای ایمنی .

3-      نیازهای وابستگی به دیگران و تعلق .

4-      نیاز به دریافت احترام .

5-      نیاز به خودشکوفایی یا خود جویی ( این نیاز بالاترین نیاز انسانی در سلسله مراتب ذکر شده است . )

    فراگیران در یک کلاس درس از لحاظ استعداد ، نیازها و عواطف و احساسات و خصوصیات خلقی متفاوتند و چه بسا در برخی یک نوع خودسری وجود دارد که گاهی مانعی برای کلاسی ایجاد می کنند . بدین جهت شناخت و توجه به خواستهای منطقی آنان یکی از ضروریات رفتار کلاسی است که لازم است مدیر کلاس از آن آگاه باشد .

 

-        نظریه انگیزش و بهداشت و مدیریت رفتار کلاسی

    از عوامل بهداشتی در کلاس  می توان عواملی چون شرایط اداره کلاس ، خط مشی و مقررات کلاسی ، روابط فراگیر با فراگیران  و رابطه فراگیر با مدیر کلاس را برشمرد .

    عواملی مانند رشد فردی و دادن مسئولیت باعث می شود که فراگیران از درون خود احساس رضایت و خشنودی کرده و همواره در حالت بر انگیختگی باقی بمانند . این دسته از عوامل مربوط به کار " عوامل برانگیزنده"  یا " انگیزشی" نامیده می شود . از جمله عوامل برانگیزاننده در کلاس می توان احساس پیشرفت تحصیلی ، مسئولیت پذیری ، رشد فردی ، کسب موفقیت و ... را ذکر کرد .

    بعضی از راههای برانگیختن در کلاس را می توان به صورت ذیل برشمرد :

1-      توجه به تفاوتهای فردی در رفتار کلاسی ، تقسیم کار و دادن مسئولیت به فراگیران .

2-      روشن و قابل حصول بودن اهداف درسی و کلاسی . 

3-      تکیه بر توانائیها و نکات قوت فراگیران .

4-      پاداشها بر حسب تفاوتهای فردی افراد ؛ حالت فردی داشته باشد .

5-      پاداشها در حد کار انجام شده توسط فراگیر باشد .

6-      از ایجاد تبعیض در کلاس خودداری شود .

7-      فعالیتهای کلاسی قبلاً برنامه ریزی شود .

8-      برنامه جهت پیشرفت فراگیران تهیه و تدمین گردد .

9-      فعالیتهای فراگیران یه طور مجزا مشخص و زمانبندی گردد.

 

خلاصه

    مدیر کلاس در واقع یک راهنمای خوب است برای  فراگیران . کلیه امور در کلاس درس باید با مشارکت فراگیران انجام شود و آنها در امر یادگیری فعال باشند. روشن است هر قدر مشارکت فراگیران در فعالیتهای کلاسی بیشتر باشد ، مهارتهای گوناگون در وجود آنها رشد یافته و آنان به خود متکی می شوند و اعتماد به نفس فراگیران بیشتر می گردد.

    با توجه به این اصل که کلاس درس یک سازمان اجتماعی است ، رسیدن به اهداف مورد نظر در سایه " برنامه ریزی ، سازمان دهی ، به کار گرفتن و هدایت و هماهنگی و نیز کنترل " صورت می گیرد که مدیر کلاس باید درزمینه این موارد آگاهی و مهارت لازم را داشته باشد . بنابراین منظور از رهبری و مدیریت کلاس ، کار کردن با فراگیران ، ایجاد نظم و آرامش و تأمین یک فضای مناسب آموزشی برای فراگیران می باشد که در آن شرایط فراگیران به سوی اهداف مطلوب رهبری می شوند .